مقاله حاضر در صدد بررسی تطبیقی یکی از حقایق قرآنی ، هوشمندی نظام طبیعت بر آمده است تا با توجه به نظرات علامه طباطبایی و آیت الله مصباح یزدی با تکیه بر زیرساخت‌های آن ها در اندیشه عرفانی تفسیری به شرح مصادیق و مبانی هوشمندی نظام طبیعت بپردازد. در آن برخی مبانی و مصادیق مهم و اساسی همچون تسبیح موجودات ، شهادت و گواهی و حشر آنها بیان شده است با دلایل نقلی، وجود این صفات در موجودات به اثبات رسیده است. یافته ها و نتایج تحقیق حاکی از این است که با صرف نظر از اختلاف جزئی در برخی موارد از نظر علامه طباطبایی و ایت الله مصباح یزدی همه موجودات نظام طبیعت متناسب با درجه وجود ی شان از علم و شعور و نوعی هوشمندی برخوردارند و خداوند را به صورت حقیقی تسبیح می گویند و گواهی و شهادت می‌دهند و برخی نیز محشور می شوند. انسانها شعور و هوشمندی موجودات را درک نمی کنند و این دلیلی بر وجود نداشتن این ویژگی در آن ها نیست.

هوشمندی طبیعت تسبیح حشر ادراک